Na een kwartiertje lopen glij ik plotseling van het pad af en sta een halve meter lager op de Landweerdijk die het landschap tussen het Ballumer bos en het strand doorsnijdt. Het is zo’n moment in het leven waar je onverwacht op een kruispunt van herinneringen komt te staan. Gedachten komen daarbij soms van links en rechts en sommige nemen zonder gêne voorrang op de rest.
Gisteren sloeg ik voor mijn doen ongebruikelijk snel een boek dicht. Niet omdat ik er klaar mee was – ja, eigenlijk ook wel weer – ik had het in twee dagdelen uitgelezen. Urenlang liep ik, niet alleen in gedachten, mee met een echtpaar dat na een procedurele misschatting hun hele hebben en houwen was kwijtgeraakt, maar ik Google-mapte er lustig op los om te zien waar ik zelf ook gelopen had – ook op de smalle paadjes waar een zoekende voet je aan lagerwal kan brengen. Toen ik er liep was Het Zoutpad [1] nog niet geschreven en waren Sommerset, Devon en Cornwall voor mij geen graafschappen die met elkaar verbonden waren door het 1014 kilometer lange South West Coast Path.
Nu stond ik onbedoeld stil, uitgegleden op mijn eigen zoutpaadje en kwamen er golven van herinneringen boven die strandden op het kruispunt van mijn gedachten. Wat maakte dat ik ze juist nu kreeg en waarom juist die? Ik heb me al vaker die vraag gesteld, en wat is een herinnering eigenlijk? Waarom lijken sommige daarvan dicht onder de oppervlakte van het bestaan te liggen en waarom ben ik anderen vergeten – hoe weet ik trouwens dat ik die vergeten ben?
‘Een herinnering is een ervaring uit het verleden die in het geheugen is opgeslagen en die men zich voor de geest kan roepen’ [2] zegt Wikipedia – of opgeroepen kan worden vul ik zelf maar aan. Want zo was het, daar op die dijk. Waar zetelt de herinnering of waart zij rond in een door je ziel bewoont bewustzijn? Hoe je hersenen dit voor elkaar krijgen – want ze zijn te lokaliseren – wordt mooi uitgelegd op de website van EOS Wetenschap [3]. Het blijken cel- en eiwitstructuren te zijn die na een ervaring zich aangepast hebben en zich daardoor als het ware voorbereid hebben om herinneringen te versterken wanneer ze nogmaals worden opgeroepen. Afhankelijk van het aantal ‘oproepen’ kan er dus sprake zijn van een sterke, zwakke, of vergeten herinnering, met de eventueel daarbij behorende (lichamelijke) reacties. Een van de ergste en daarmee schadelijkste vormen die we kennen is die van de traumatische herinnering die samengaat met een enorme stressreactie van het lichaam. Psychiater Bessel van der Kolk vertelde daarover recentelijk in het tv-programma Zomergasten. In zijn bestseller The Body Keeps the Score [4] stelt hij dat door (traumatische) ervaringen de structuur en chemie van de hersenen aangepast wordt. Dit sluit aan bij de eerdere omschreven bevindingen op website van EOS Wetenschap.
Maar wat triggert een herinnering, wat maakt dat ze zich meldt? Een beeld, een geluid, een geur of een woord? Volgens mij hangt het mede af van hoe je ‘bedraad’ bent. Mij lukt het zonder moeite om bij een bepaalde lijn in het landschap of bocht in de weg het beeld op te roepen van een eerdere waarneming – mijn sterke visuele geheugen is daar debet aan. Was dit daar op die dijk ook het geval, wist ik mij eenzelfde lijn of misstap te herinneren als die in een van die graafschappen in zuidwest Engeland mogelijk zou zijn geweest?
Er is meer dan dat, het kan ook afhangen van iets anders, iets groters dat uitstijgt boven dat ene moment en die paar centimeters waarop je je bevindt. Mijn uitglijder en het daaropvolgende moment van memory deed me beseffen dat ik de afgelopen dagen – in gedachten meelopend met de schrijver – haar herinneringen gebruikt had om een eigen verhaal zichtbaarder te maken. Een verhaal van een pelgrim die meandert tussen weggaan en thuiskomen.
[1] Het Zoutpad; Raynor Winn, Balans, 2018
[2] https://nl.wikipedia.org/wiki/Herinnering
[3] www.eoswetenschap.eu/psyche-brein
[4] The Body Keeps The Score, Bessel van der Kolk, Penguin Books Ltd, 2015